ศาสนาและปรัชญามีความสัมพันธ์กันหรือไม่

ไพฑูรย์  พัฒน์ใหญ่ยิ่ง. (2530).  ความคิดสำคัญในปรัชญาอินเดีย.  กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์โอเดียนสโตร์. หน้า 2-4

“ศาสนาและปรัชญามีความสัมพันธ์กันหรือไม่”

          ความคิดที่ว่า ศาสนาและปรัชญาไม่มีสิ่งรวมกัน  และแยกกันโดยสิ้นเชิง นับเป็นความคิดที่ผิด ความจริงแล้วทั้งสองอย่างเกี่ยวข้องกันโดยพื้นฐาน คือเหมือนกันโดยเนื้อหาต่างกันในรูปแบบ  ปรัชญาอินเดียเป็นแบบจิตนิยม  เน้นการควบคุมและพัฒนาจิต  หยั่งลึกถึงวิญญาณของชาวอินเดียทุกรุ่น  บางยุคอินเดียตกอยู่ภายใต้การปกครองของคนต่างวัฒนธรรม แต่ไม่กระทบถึงเอกลักษณ์และแนวคิดด้านปรัชญา  สำนักปรัชญาทุกสำนักต่างมีเป้าหมายเพื่อปรับปรุงสังคมและแก้ปัญหาชีวิต  นั่นคือ ความแท้จริงอันติมะการดับทุกข์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งจากกลุ่มของพราหมณ์  ถึงแม้จะไม่ใช่พราหมณ์โดยกำเนิดแต่เป็นกลุ่มที่มีอิทธิพลในแง่ของนักปรัชญาและนักการศาสนา  อันติมะคือความจริงของวิญญาณที่บรรลุธรรมขั้นสูงสุด  แสงสว่างจากปัญญาของผู้ปฏิบัติย่อมช่วยจรรโลงสังคมให้มีความสุข ศาสนาในอินเดียไม่มีลักษณะแอบแฝง  เพราะมีเหตุผลประจักษ์  นับเป็นปรัชญาชีวิตสามารถนำไปใช้ได้จริง  ศาสนาแทบจะแยกไม่ออกจากปรัชญา  เมื่อถึงยุคพุทธศาสนา  ความสำคัญของปรัชญาได้เพิ่มขึ้น โดยเฉพาะตรรกศาสตร์ได้รับความนิยมและมีการพัฒนาขึ้นสำหรับใช้แก้ปัญหาและทดสอบปัญหาได้โดยไม่ต้องหวั่นเกรงต่ออิทธิใดๆ ดังนั้นความคิดเรื่องปรัชญาจึงเป็นอิสระ  โดยไม่ต้องกลัวกระทบต่อศาสนา